«Η συμβολή του εδεσσαίου λόγιου Μηνά Μινωΐδη στους αγώνες των Ελλήνων για την ελευθερία»

του Γιώργου Ρουμελιώτη

    Δεν θα κουράσω με τα βιογραφικά στοιχεία του σπουδαίου λόγιου Κωνσταντίνου Μηνά, του γνωστού Μηνά Μι­νω­ί­δη. Απλά θα υπενθυμίσω ότι γεννήθηκε στην Έδεσσα το 1788, ότι υπήρξε μαθητής του Ελ­λη­νο­μου­σεί­ου της πόλης μας, ότι στα 1815 διετέλεσε διευθυντής της Σχο­λής Σερρών και ότι στη συνέχεια δίδαξε στη Θεσσαλονίκη. Ε­γκα­τέ­λει­ψε την τουρ­κο­κρα­τού­με­νη Μα­κε­δο­νί­α στα 1819, για να πά­ει στη Γαλλία. Στο Παρίσι συνδέθηκε στενά με τον Α­δα­μά­ντιο Κοραή, του οποίου στη συνέχεια έγινε ο πιο σφο­δρός αντίπαλος. 

    Ο Μη­νω­ί­δης υπήρξε πο­λυ­γρα­φό­τα­τος. Στη Γαλλία έ­γι­νε α­μέ­σως γνω­στός λό­γω της βα­θιάς του ελ­λη­νι­κής παι­δεί­ας και της αρ­χαιο­γνω­σί­ας του. Τιμήθηκε από τον φιλέλληνα βασιλιά της Γαλλίας Κάρολο Ι΄ με το πα­ρά­ση­μο των Ιπ­πο­τών της Λε­γε­ώ­νας της τιμής και α­πό τον βα­σι­λιά της Ελ­λά­δας Όθω­να με τον Αρ­γυ­ρό Σταυ­ρό των Ιπ­πο­τών του Τάγ­μα­τος του Σω­τή­ρος στα 1859, τη χρονιά του θανάτου του.

   Η συμβολή του στον αγώνα της ελευθερίας των ελλήνων είναι σημαντική. Αφοσιώθηκε, ψυχή τε και σώματι, στην ιδέα της ελευθερίας του γένους και πρόσφερε σημαντικό έργο στην ενημέρωση και την αφύπνιση των ευρωπαϊκών λαών στον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία.

   Θα ήθελα να λάβετε σοβαρά υπόψη ότι τα κείμενα του Μηνωίδη, στα οποία θα αναφερθώ, δεν είναι απλά βιβλία ή επιστολές. Αντίθετα, είναι κείμενα με τα οποία οι επαναστατημένοι έλληνες εκφράζουν την εξωτερική πολιτική τους. Με τη γραφίδα του Μηνωίδη ζητείται βοήθεια από τους Ευρωπαίους Βασιλείς, από τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, τους Ευρωπαϊκούς λαούς. Με τα κείμενα του οι έλληνες καταδικάζουν την Αυστριακή εξωτερική πολιτική και τον ίδιο το Μέτερνιχ.       

   Στις 28 Μαΐου του 1821, μόλις δυο μήνες μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, ο Μηνάς Μηνωίδης δημοσιεύει στη Γαλλία ένα κείμενο - επιστολή, 63 σελίδων, στα ελληνικά και τα γαλλικά, με τίτλο: Τοις κραταιοτάτοις της Ευρώπης Βασιλεύσι». Απευθύνεται ειδικά στους ευρωπαίους αυτοκράτορες Αλέξανδρο, Φραγκίσκο και Λουδοβίκο τον ΙΗ, αλλά και σε όλους τους άλλους βασιλείς. Η επιστολή μοιράστηκε σε όλους τους πρεσβευτές των χριστιανών βασιλέων στη Γαλλία. Στο κείμενο αυτό θα τονίσει ότι τα παθήματα των δύστυχων ελλήνων από τους άδικους και τυραννικούς Οθωμανούς, στη μακρά περίοδο της δουλείας, τους οδήγησαν να επιλέξουν ότι είναι καλύτερο να πεθάνουν στα όπλα παρά να ζήσουν ένα βίο αβίωτο. Όμως, ο αγώνας της ελευθερίας για να υπάρξει χρειάζεται τη βοήθεια της Ευρώπης. Και αυτήν ζητάει.

   Υπενθυμίζει ότι, μετά την άλωση της Πόλης, οι Οθωμανοί μπορεί να έδωσαν προνόμια τα οποία και αθέτησαν, στρεφόμενοι σε κάθε είδους κακουργίες. Γράφει: Βλέπουμε τις γυναίκες μας να υβρίζονται, τα παιδιά μας να αρπάζονται από τους τυράννους, ζώντας ένα βίο παράδοξο και πιο άθλιο και από αυτό των ζώων. Προς Θεού, αναρωτιέται, υπάρχει κάποιος άνθρωπος που υποφέροντας τόσα πολλά δεν θα προτιμούσε να πεθάνει πολεμώντας, παρά να ζει έναν καθημερινό θάνατο; Και τονίζει: Είναι τέτοιες οι συμφορές από τους απίστους τυράννους που περιμένουμε εξ ύψους βοήθεια, να επινεύσει ο Θεός στην καρδιά των βασιλέων της Ευρώπης τον οίκτο, ώστε οι έλληνες να σωθούν από τη δεινή αιχμαλωσία.

   Χαρακτηρίζει τον Σουλτάνο ως τέρας τυραννίας και ανομίας. Υπενθυμίζει τα μαρτύρια και τον απαγχονισμό του Οικουμενικού Πατριάρχη και της Πατριαρχικής Συνόδου, τους φόνους αρχιερέων, ιερέων, προκρίτων, τους εμπρησμούς ναών και σπιτιών, τα μαρτύρια του λαού σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Μάλιστα, φέρνει τους ευρωπαίους άνακτες μπρος στις ευθύνες τους. Ρωτά: Δεν θα μας βοηθήσετε στον αγώνα εναντίον των τυράννων; Τί περιμένετε; Θέλετε να χαθούμε; Όλο το γένος των Ελλήνων κινδυνεύει να χαθεί. Επισημαίνει, μάλιστα, ότι ως χριστιανοί φέρουν την ευθύνη για τους όλους τους υπόδουλους χριστιανούς.

   Καλεί, τέλος, τους κράτιστους της Ευρώπης Βασιλείς και, ειδικότερα, την ευδαίμονα και φιλάνθρωπο Αγγλία, έτσι τη χαρακτηρίζει, να προσφέρουν τη βοήθεια τους στους έλληνες και να τιμωρήσουν τους Οθωμανούς τυράννους.   

   Αργότερα θα αποκαλύψει ότι το κείμενο αυτό το έγραψε με τη συναίνεση και την προτροπή της πρώτης συσταθείσας εν Ύδρα Διοικήσεως.          

   Στα 1826, ο Μηνωίδης  θα δημοσιεύσει ένα νέο κείμενο με τίτλο: « Πρός τους Γερ­μα­νούς και τα λοι­πά της Ευ­ρώ­πης Έθνη, Πρό­σκλη­σις εις βο­ή­θειαν των Ελ­λή­νων». Το κείμενο γράφτηκε και εκφράζει τα γεγονότα του1825. Απευθύνεται πρώτα στους Γερμανούς. Ο ίδιος μας εξηγεί τον λόγο. Οι Γερμανοί έδειξαν τον πιο μεγάλο και πιο θερμό ζήλο. Αποδείχτηκαν οι πιο θερμοί φιλέλληνες στον αγώνα τον ελλήνων.

  Κάποιοι ενοχλημένοι από τον έντονο Γερμανικό φιλελληνισμό προσπάθησαν να τον ακυρώσουν, με αφορμή την κακή συμπεριφορά κάποιων ελλήνων σε Γερμανούς περιηγητές που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, κατά το πρώτο ή το δεύτερο έτος της επανάστασης. Ο Μηνωίδης επιχειρηματολογεί και ανασκευάζει τις όποιες κατηγορίες που ήθελαν να ταυτίσουν τη συμπεριφορά αυτή ως αδικία απέναντι σε όλο το Γερμανικό έθνος και ζητούσαν την ενοχοποίηση όλων των επαναστατημένων ελλήνων.

   Στην πιο κρίσιμη φάση της επανάστασης, ο Μηνωίδης προειδοποιεί ότι ο αγώνας των ελλήνων μπορεί να οδηγήσει σε μόνο δύο λύσεις: ή στη νίκη ή στον ένδοξο θάνατο, με τους έλληνες θαμμένους με τα όπλα στα χέρια τους. Επισημαίνει: Οι έλληνες είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τα φοβερά που έπαθαν οι κάτοικοι της Χίου. Το να υποταγούν και πάλι στους τύραννους είναι και αίσχιστο αλλά και αδύνατο.

   Στον πέμπτο χρόνο του ξεσηκωμού οι έλληνες πιέζονται φοβερά από τον πόλεμο. Εχθροί από την Αίγυπτο, από την Ασία και την Αφρική συρρέουν για να καταπνίξουν την επανάσταση και να εξαφανίσουν από προσώπου γης το ελληνικό στοιχείο.   

   Τι καλό, αναρωτιέται ο Μηνωίδης, μπορεί να βρει κάποιος σε αυτό το τρισβάρβαρο έθνος, που ερήμωσε την οικουμένη; Ποια τέχνη, ποια επιστήμη, ποια ανακάλυψη, τι άξιο λόγου ή τι ωφέλιμο εφευρέθηκε από αυτήν τη φυλή, παρά μόνο η βαρβαρότητα!

   Πολλοί αρνούνται να δουν το μεγαλείο του ελληνικού ξεσηκωμού απέναντι σε μια πανίσχυρη αυτοκρατορία. Αρνούνται στους έλληνες την ανεξαρτησία τους. Γραφεί: «Αυτοί που ισχυρίζονται ότι οι έλληνες είναι ανάξιοι να γίνουν αυτόνομοι κάνουν λάθος. Επειδή, τάχα όταν ήρθαν στην Ελλάδα, δεν βρήκαν Περικλείς, Επαμινώνδες και Δημοσθένεις. Μα επισημαίνει ο Μηνωίδης, ο Μπότσαρης δεν είναι ένας άλλος Λεωνίδας; Ο Τομπάζης, ο Βώκος - Μιαούλης, ο Κανάρης, ο Νικήτας και τόσοι πολλοί άλλοι δεν είναι αγωνιζόμενοι Θεμιστοκλείς και Κίμωνες; Δεν τους μοιάζουν στις αρετές αλλά και στα έργα;

   Ω κράτιστοι της Ευρώπης Βασιλείς, αναφωνεί ο Μηνωίδης, αν θέλετε καλή φήμη και δόξα αιώνια μην τα ψάχνετε αλλού. Μη θεωρήσετε άλλο πιο λαμπρό έργο από το να βοηθήσετε τους Έλληνες.

   Επίσης στα 1826, δημοσιεύει το σύγγραμμά του με τίτλο «Σύντομος ε­πί­στα­σις εις την του της Α­ου­στρί­ας Μητια­στη­ρί­ου πο­λι­τι­κήν ως προς την Ελλάδα», δηλαδή στην πολιτική του Γραφείου εξωτερικών, όπως θα λέγαμε σήμερα του Υπουργείου Εξωτερικών. Με το σύγγραμμα αυτό, που δημοσιεύεται, όπως και όλα τ’ άλλα, στα ελληνικά και τα γαλλικά, ελέγχει τον Μέ­τερ­νιχ και την εξωτερική πολιτική της Αυστρίας σχετικά με το ελληνικό ζήτημα. Με το κείμενο αυτό επιχειρεί να αποκαλύψει την εξωτερική πολιτική της Αυστρίας μέσα από τα πραγματικά γεγονότα και να αναδείξει ότι είναι συμφέρον της Ευρώπης να ανακηρύξει την αυτονομία των Ελλήνων.

    Ο Μηνωίδης αποκαλύπτει ότι η Αυστρία, μετά μάλιστα τον δανεισμό των Ελλήνων από άγγλους τραπεζίτες, προέβαλε ως λύση την επέμβαση του Σατράπη της Αιγύπτου και την άφιξη των Αιγυπτιακών δυνάμεων με επικεφαλής τον Ιμπραήμ. Ο στόχος ήταν διπλός: να αφανίσει τους έλληνες και να προσφέρει στον Σουλτάνο ένα δυνατό σύμμαχο.

   Ο Μινωίδης θα υπογραμμίσει ότι η εξωτερική πολιτική της Αυστρίας θεωρούσε την επανάστασή των ελλήνων όμοια με αυτήν των «ελευθεριστών», δηλαδή των φιλελευθέρων και των Καρμπονάρων της Ιταλίας, αποδίδοντάς της κοινωνικό χαρακτήρα. Ο εδεσσαίος λόγιος θεωρεί τελείως παράλογη τη θέση αυτή. «Οι Έλληνες γράφει, δεν ήξεραν καθόλου αν υπήρξε ή υπάρχει καρμποναρισμός, αν στην Ευρώπη υπάρχουν οι «Βασιλισταί» δηλ. οι Βασιλικοί και οι «ελευθερισταί», δηλ. οι φιλελεύθεροι. Η επανάσταση των ελλήνων είχε καθαρά εθνικοαπελευθερωτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο: Γράφει: «Η κίνηση των Ελλήνων είναι αποτέλεσμα της αφόρητης τυραννίας, έχοντας ως συναίτιο τη θρησκεία των Ελλήνων. Κανένα κοινό μεταξύ Ελλήνων και ελευθεριστών». Εκφράζει, μάλιστα την έκπληξή του που η Αυστρία θεωρεί την Ελληνική Επανάσταση αποτέλεσμα του Καρμποναρισμού.

   Η άλλη κατηγορία που ανασκευάζει είναι ότι οι Έλληνες είναι φιλορώσοι, πράγμα που κάνει την Αυστρία να θέλει να εξαφανίσει τους Έλληνες από τον κόσμο. Ο Μηνωίδης εξηγεί ότι ο φιλορωσισμός των Ελλήνων προέρχεται από την εχθρική στάση της εξωτερικής πολιτικής μερικών ευρωπαϊκών κρατών. Εξηγεί ότι η κύρια αιτία του φιλορωσισμού προήλθε από τη Δυτική Ευρώπη. Μετά τη διαίρεση της Εκκλησίας σε Δυτική και Ανατολική, η Δυτική Ευρώπη έδειξε μεγάλο θρησκευτικό μίσος κατά των Ελλήνων που συνεχώς αυξάνονταν. Με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο θα γράψει ότι οι Δυτικοί δεν έπαυσαν ποτέ να καταδιώκουν τους Έλληνες για να χαθούν. Έτσι, λοιπόν, όταν ισχυροποιήθηκε η Ρωσία οι Έλληνες κυνηγημένοι από τα ευρωπαϊκά έθνη έστρεψαν τις ελπίδες τους στη Ρωσία.

   Θα υπογραμμίσει ότι «οι Έλληνες καταβαρυνόμενοι από το ζυγό της δουλείας ζητούσαν πάντοτε κάποιον να τους βοηθήσει να ελευθερωθούν. Σ’ αυτήν την προσπάθειά τους η εξωτερική πολιτική των Ευρωπαίων ήταν εχθρική. Η σύλληψη και η παράδοση του Ρήγα στους Τούρκους αποτελεί απόδειξη.

   Αλλά και οι Ρώσοι εξαπάτησαν τους Έλληνες  εξεγείροντάς τους σε επανάσταση και μετά εγκαταλείποντάς τους ως σφάγια στη λύσσα των Αγαρηνών. Ο Μηνωίδης θα παρατηρήσει στο σημείο αυτό: «Τόσο πολύ επιθυμούσαν να ελευθερωθούν οι Έλληνες, ώστε και μια μικρή πρόφαση ήταν αρκετή να τους κινήσει σε επανάσταση». 

   Συμπεραίνει ο Μηνωίδης: Είναι, λοιπόν, φανερό ότι οι Έλληνες καταδιώκονται από την Αυστρία επειδή είναι ομόθρησκοι με τους Ρώσους. Αυτός είναι ο λόγος της καταδίωξής τους. Αυτή είναι η πραγματική αιτία που η εξωτερική πολιτική της Αυστρίας επικαλείται τη «νομιμότητα», που χαρακτηρίζει τους Έλληνες «ελευθεριστές», «καρμπονάρους», «αντάρτες». Αυτός είναι ο λόγος που η Αυστρία προσφέρει μυστική βοήθεια στους Αγαρηνούς. Γι’ αυτό το ελληνικό πρόβλημα είναι δυσδιάλυτο.

   Και καταλήγει με πικρία: «Άθλιοι Έλληνες, πιο είναι το πεπρωμένο μας. Επειδή είμαστε ομόθρησκοι με τη Ρωσία καταδιωκόμαστε από τους Δυτικούς. Όταν είμαστε με τους Δυτικούς καταδιωκόμαστε από τους Ρώσους. Θα χαθούμε επειδή είμαστε Χριστιανοί …

   Έτσι, στρέφει το βλέμμα του στη φιλάνθρωπο Αγγλία, στο λαμπρό και ευγενές έθνος, όπως αρέσκεται να το χαρακτηρίζει, καλώντας το να δώσει χείρα βοηθείας για  τη σωτηρία των Ελλήνων .

   Διατυπώνει τη βεβαιότητα ότι το βασίλειο των Ελλήνων θα είναι ανεξάρτητο από τη Ρωσία. Είναι φανερό γι’ αυτόν ότι η Αυστριακή πολιτική μάταια ζητά την απώλεια των Ελλήνων εξαιτίας των Ρώσων. Δε διστάζει, μάλιστα, να γράψει ότι συμφέρει τα έθνη της Ευρώπης να αποκαταστήσουν το Βασίλειο των Ελλήνων παρά να προφυλάξουν τον Σουλτάνο.     

   Στα 1827, Ο εδεσσαίος λόγιος θα δημοσιεύσει το έργο του «Μενέδημος. Ο Μενέδημος είναι ένα διαλογικό έργο, όπου ο Μηνωίδης ασκεί την πιο αυστηρή κριτική στον Αδαμάντιο Κοραή για τη στάση του απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση και τον Καποδίστρια. Αιτία της πολεμικής στάσης του στάθηκε η θέση του Κοραή ότι «...μωροί τινές της εταιρίας εκίνησαν το έθνος εις ε­πα­νά­στα­σιν πριν α­πο­κτή­ση παι­δεί­αν ι­κα­νήν να ορ­γα­νώ­ση νέ­αν πο­λι­τι­κή». Τις θέσεις αυτές πολέμησε με απίστευτο πάθος. Με το ίδιο πάθος υπερασπίστηκε την προσωπικότητα και το έργο του Καποδίστρια.

   Στο έργο αυτό θα γράψει με περηφάνια: Το ελληνικό έθνος απέδειξε προς όλα τα άλλα έθνη του κόσμου ότι πράγματι οι έλληνες ήταν και είναι απόγονοι του Λεωνίδα και του Μιλτιάδη. Όλα τα έθνη φωνάζουν ότι οι Έλληνες προκρίνουν τον θάνατο αντί της δουλείας. Εδώ θα μιλήσει για τον έρωτα των ελλήνων προς την ελευθερία. Οι συνεχείς επαναστάσεις στην Πελοπόννησο, στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία αποτελούν την πιο ικανή απόδειξη της φιλελευθερίας του έθνους.

   Με τον πιο κατηγορηματικό τόνο θα βροντοφωνάξει ότι η Ελλάς δεν θυσιάζει σε κανένα την Αυτονομία που απέκτησε με ποταμούς αιμάτων. Βρίσκει, μάλιστα, την ευκαιρία να υπενθυμίσει τους αγώνες που ό ίδιος έκανε για την ελευθερία του έθνους.

   Διαπιστώνουμε ότι παρακολουθεί από κοντά όλες τις εξελίξεις του ελληνικού ζητήματος και το έργο του Καποδίστρια. «Και Μακεδόνας είδον, και μετά Θρακών ελάλησα, και μετά Θεσσαλών συνομίλησα και εις νήσους της Ελλάδος απέβην, παρ’ όλων τούτων των ανθρώπων, ουδέν άλλον ή έπαινον της φιλογενείας και των καλών προτερημάτων του Καποδίστρια ήκουον».              

      Στα 1830, ο Μηνωίδης θα εμπνευστεί και θα αφιερώσει στον Κωνσταντίνο Κανάρη το ποίημα «Κανάρις Άσμα Πινδαρικόν». Πρόκειται για ένα βιβλίο 71ενός σελίδων, ένα ποιητικό έργο σε έμμετρη, φυσικά, μορφή και πολύ δύσκολη γλώσσα. Ο Κανάρης ασκεί μεγάλη γοητεία στον Μηνωίδη. Είναι το πρόσωπο που, σύμφωνα με τον εδεσσαίο λόγιο, έδειξε τη μεγαλύτερη ανδρεία και έχει το πιο λαμπρό όνομα. Είναι χωρισμένο σε ωδές και στροφές.

   Δεν θα σταματήσει εδώ. Θα συνεχίσει. Θα πολεμήσει την Βαυαροκρατία, θα υπερασπίσει το έργο του Καποδίστρια, θα ασχοληθεί με το ανατολικό ζήτημα, θα γράψει σπουδαία συγγράμματα για την ελληνική γλώσσα, θα αγωνιστεί για την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στη γενέθλια γη.  

   Το έργο του αποδεικνύει ότι δεν είναι απλά μόνο ένας μεγάλος δάσκαλος του Γένους αλλά και ένας ήρωας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Είναι ένας ήρωας που περιμένει από τη γενέθλια γη, την Έδεσσας να τον τιμήσει.