Αχ, αυτοί οι πανηγυρικοί!... Της Σόνιας Ευθυμιάδου-Παπασταύρου, δασκάλας-συγγραφέως

 

Αποτελούν μια ολόκληρη περιπέτεια μέσα στα χρόνια όπου εκφωνούνται. Και το σίγουρο είναι πως πάντα συζητιούνται.

Μέσα στα 34 χρόνια υπηρεσίας μου στην τιμητική θέση της δασκάλας, είχα και την επιπλέον τιμή να εκφωνήσω τον πανηγυρικό στην εκκλησία του χωριού μας αρκετές φορές.

Θυμάμαι την πρώτη φορά που έπρεπε κάποιος να μιλήσει για τη Γενοκτονία των Ποντίων κι όλοι είπαν πως ως Πόντια έπρεπε να το κάνω εγώ. Όμως τότε δεν επιτρεπόταν να μιλάει γυναίκα στην εκκλησία κι έτσι το έκανα μπρος στο ηρώο της πλατείας του χωριού. Και θα ήταν μια χαρά αν δεν ενοχλούσε ο θόρυβος των αυτοκινήτων που περνούσαν και σκέπαζαν τη φωνή του ομιλητή, καθώς ήταν αναμενόμενο, καθώς όλοι το ξέρουμε πως ο εξωτερικός χώρος με τους ήχους του αποδυναμώνει ακόμα και τη δυνατότερη φωνή του δασκάλου.

Κι έπειτα ξανατέθηκε το θέμα στον προηγούμενο επίσκοπό μας, τον μακαριστό μας Γρηγόριο. Θυμάμαι τη συγκίνηση που ένιωσα όταν μου επέτρεψε –κατ’ εξαίρεσιν- να μιλήσω. Αλλά η συγκίνησή μου νικήθηκε πολύ γρήγορα από το αίσθημα της ιδιαίτερης ευθύνης που ένιωσα και, ευχαριστώντας, αρνήθηκα. Τότε ήταν που πολύ αξιόλογος συνάδελφός μου εξέφρασε την αντίρρησή του στην άρνησή μου, λέγοντάς μου πως εκείνη τη στιγμή έπρεπε να το δω ως ένα βήμα προς την ισότητα γυναικών και ανδρών και να δεχτώ.

Αργότερα, μίλησα και ξαναμίλησα, γιατί, στο μεταξύ, ο δρόμος είχε ανοίξει και πια μιλούσαν κι οι γυναίκες μες στους ναούς. Και είναι αλήθεια, πως, ενώ αρχικά σεβόμουν την άποψη που απέκλειε τη γυναίκα από ομιλήτρια μες στον ναό, στη συνέχεια, βλέποντας πως όλες ανεξαιρέτως οι ομιλήτριες προσέρχονταν στο εντός του ναού βήμα με τον προσήκοντα σεβασμό, ένιωσα πως η εκφώνηση του πανηγυρικού μες στον ναό είναι άλλη μια αληθινή κατάκτηση των γυναικών κι όχι «κατάκτησή» τους.

Στο πέρασμα των χρόνων θυμάμαι έντονα εκείνον τον εκφωνηθέντα από δάσκαλο πανηγυρικό, όπου ο ομιλών παρέλειψε να προσφωνήσει τον βουλευτή κι έγινε ολόκληρο θέμα, γιατί ο θιγείς πίστεψε πως επίτηδες έγινε. Είδε κι έπαθε λοιπόν ο ομιλητής να ξεμπλέξει και μόνον ο ίδιος κι ο Θεός ξέρουν αν όντως η παράλειψη έγινε επίτηδες ή όχι.

Κι έπειτα ένας άλλος πανηγυρικός όπου ο ομιλητής έκανε αναγωγές και συσχετίσεις με το σήμερα που το ακροατήριο (ή ένα μέρος του) θεώρησε απαράδεκτες. Δεν έμαθα ποτέ τι ακριβώς ειπώθηκε, αλλά προσωπικά δεν υπάρχει φορά που να μίλησα χωρίς να συσχετίσω το ηρωικό τότε με το κατώτερο σήμερα και να ένιωσα τη δυσαρέσκεια κάποιου. Το αντίθετο μάλιστα. Οπότε πιστεύω πως αυτό ακριβώς χρειάζεται να κάνουν οι πανηγυρικοί: να αφυπνίζουν τον λαό, μιλώντας του όχι μόνο για τους ήρωες προγόνους του, αλλά και για το τι φταίει και δεν έχουμε μια συνέχεια ανάλογη αυτού που προηγήθηκε. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί ο πανηγυρικός να συγκινεί τους ακροατές, αλλά οφείλει και να τους προβληματίζει, ώστε να τους βάζει να κάνουν ένα βήμα παραπέρα. Ή, σωστότερα, προς τα επάνω.

Αυτό όμως που με έκανε να θυμώνω πάντοτε ήταν και είναι η παράλειψη του ονόματος του ομιλητή στο πρόγραμμα του εορτασμού τέτοιων επετείων! Το θεωρούσα τεράστια αδικία! Γιατί ο ομιλητής είναι αυτός που πρέπει να προετοιμαστεί, να ψάξει, να γράψει, να σκεφτεί, να απορρίψει κι ως την τελευταία στιγμή να κάνει ατέλειωτες διορθώσεις. Όλοι οι άλλοι, οι επίσημοι, είχαν να κάνουν πολύ λιγότερα για την ημέρα της γιορτής. Οπότε ήταν και είναι τεράστιο λάθος η αποσιώπηση του ονόματος του ομιλητή, που βεβαίως δεν αμείβεται με κανέναν άλλο τρόπο για τον όλο του κόπο, παρά μόνο με την αναγραφή του ονόματός του στο εορταστικό πρόγραμμα της ημέρας. Αυτή είναι η μόνη του αμοιβή κι η μεγάλη του τιμή, τίποτ’ άλλο. Κοπιάζοντας, πέρα από τα όσα ο ίδιος κερδίζει μπαίνοντας βαθύτερα στην ουσία του γεγονότος που γιορτάζουμε, είναι ο πλέον κερδισμένος, καθώς αυτός αποκομίζει περισσότερα από τους άλλους που απλοί θεατές και ακροατές της γιορτής είναι. Οπότε η μη αναγραφή του ονόματός του στο πρόγραμμα είναι άκρως αντιδεοντολογική πράξη κι έλλειψη τιμής και αναγνώρισης του κόπου και της συμβολής του στην επιτυχία της γιορτής και είναι οι διοργανωτές που εκτίθενται περισσότερο μαζί με την αδυναμία τους να εκτιμήσουν την πνευματική δουλειά κάποιου, ας το προσέξουν πια αυτό.

Κλείνοντας, αποκαλύπτω την αφορμή για το μικρό αυτό κείμενο. Στο έγγραφο που απέστειλε ο Δήμος Καστοριάς στα σχολεία με θέμα τον εορτασμό της 25^ης Μαρτίου έγραφε: «Εκφώνηση του Πανηγυρικού της Ημέρας από εκπαιδευτικούς των Σχολείων». «Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα» σκέφτηκα απογοητευμένη γιατί τα χρόνια περνάνε κι εμείς μένουμε αδιόρθωτοι και στάσιμοι στα στραβά και τ’ ανάποδα που μάθαμε και κάνουμε τόσα χρόνια.

Στο αντίστοιχο έγγραφο του Δήμου Άργους Ορεστικού, όμως, γράφεται πάντοτε το όνομα του ομιλητή κι αυτό δείχνει πως ξέρει να τιμά το πρόσωπο που παίζει έναν ξεχωριστό ρόλο την ημέρα τη μεγάλη και τη γιορτινή, τη μέρα που όλοι οφείλουμε να μπούμε βαθύτερα στο νόημα της επετείου και να αναβαπτισθούμε στο υψηλό νόημά της.

Και η απογοήτευσή μου δεν άργησε να γίνει έντονος προβληματισμός, όταν πληροφορήθηκα πως …ο ανώνυμος εκπαιδευτικός στον Μητροπολιτικό ναό της Καστοριάς θα είναι τελικά ένας μαθητής δημοτικού σχολείου (!!!). Ρωτώντας έκπληκτη, έλαβα την …απάντηση πως έτσι έγινε και στις 28 Οκτωβρίου. Ε και; Είναι αυτό σοβαρή δικαιολογία; Αποτιμήθηκε το αποτέλεσμα και κατέληξαν οι διοργανωτές πως πέτυχε το εγχείρημα; Προσωπικά αμφιβάλλω. Χωρίς να υποτιμώ κανένα παιδί, θυμίζω πως μιλάμε για μαθητές του δημοτικού, οπότε, ακόμη κι αστέρια να είναι τα παιδιά (είμαι σίγουρη πως είναι ξεχωριστά τα παιδιά που διεκπεραιώνουν κάτι τόσο δύσκολο και μακάρι να διαθέτουμε πολλά αστέρια στα σχολειά μας!), δεν παύουν να είναι πολύ μικρά για να καταφέρουν να περάσουν το δυνατό μήνυμα της γιορτής στους αποδέκτες, που είναι μεγάλοι. Άλλο οι σχολικές γιορτές, άλλο οι μητροπολιτικοί ναοί κι οι δοξολογίες. Σ’ αυτό είμαι κάθετη. Άρα πρόκειται για πραγματική κι ουσιαστική υποβάθμιση, που αναρωτιέμαι για ποιον λόγο γίνεται.

Γιατί, ενώ δεν ακούμε πια μικρά παιδιά να λένε ούτε καν το «Πάτερ Ημών» μες στις εκκλησίες μας,  τους αναθέτουμε να εκφωνούν τον ομολογουμένως απαιτητικό πανηγυρικό της Ημέρας; Για ποιον λόγο γίνεται αυτό; Μήπως έχει διαπιστωθεί απροθυμία εκ μέρους των δασκάλων (οι δάσκαλοι Α/θμιας και Β/θμιας στον νομό μας είναι κάποιες εκατοντάδες-οι δάσκαλοι στα σχολεία Α/θμιας και Β/θμιας της πόλης κάποιες δεκάδες) να το κάνουν, οπότε δεν υπάρχει άλλη λύση από τα παιδιά του δημοτικού;  Ή υπάρχει κάποια άλλη εξήγηση που αδυνατώ να τη φανταστώ και να την υποθέσω;

ΥΓ 1: Κάτι παρόμοιο παρατηρείται ενίοτε και σε ρεπορτάζ όπου δημοσιογράφοι, ενώ γράφουν ένα ένα ξεχωριστά  τα ονόματα των επισήμων που παρακολούθησαν την εκδήλωση, ξεχνούν να γράψουν το όνομα του ομιλητή, που σηκώνει το βάρος της εκδήλωσης  μαζί με την ουσία της.

ΥΓ 2: «Αξίους ημάς της ελευθερίας ανάδειξον» προσευχήθηκαν οι ιερείς μας στη δοξολογία που έψαλαν στις 25 Μαρτίου, αλλά πολύ φοβάμαι πως όλα αυτά τα αψυχολόγητα, αν δεν γίνονται με στόχο την υποβάθμιση της γιορτής, μάλλον ανάξιοι της ελευθερίας  δείχνουν πως είμαστε όλοι μας…

                 Δημοσιεύτηκε στην καστοριανή εφημερίδα ΟΔΟΣ στις 30/3/2017.