Κοινωνική και Αλληλέγγυα οικονομία: Μια επιχειρηματική απάντηση στην κοινωνική κρίση;

Γράφει ο Χρήστος Χρήστου, φοιτητής νομικής

Ο επιχειρηματίας μετά την βιομηχανική επανάσταση και πόσο μάλλον ύστερα από την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία συντελεί στη συνεχή αναδιαμόρφωση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής κατάστασης αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί βασικό παράγοντα του καπιταλιστικού γίγνεσθαι διαδραματίζοντας βαρύνοντα ρόλο στη δομή της κοινωνίας. Η επιχειρηματικότητα, η καινοτομία και η έρευνα αναμφισβήτητα συντελούν στην αύξηση της παραγωγικότητας, σε υψηλότερα ποσοστά ανάπτυξης και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Δια μέσου αυτών ενισχύονται οι  προϋποθέσεις ώστε να αναζωογονηθεί η εργασία, να μειωθεί η φτώχεια και να βελτιωθεί το επίπεδο ζωής των ανθρώπων.

Η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, του κράτους πρόνοιας και των κρατικών δαπανών, η ανεργία και η δημοσιονομική πολιτική της λιτότητας έδωσαν ουσιαστικό περιθώριο ανάπτυξης στην κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα. Έδωσαν δυναμική σε ένα νέο πεδίο επιχειρηματικής δράσης, το οποίο τέμνει τις διφορούμενες γνώμες που επικρατούν για τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα σε έναν κοινό παρονομαστή. Ανέδειξαν ένα καινούργιο, καινοτόμο και ριζοσπαστικό όραμα που αναδεικνύει τη δημιουργία νέων μορφών επιχειρηματικότητας, οι οποίες αναγάγουν την κοινωνική αλληλεγγύη σε μείζονα στόχο και την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων σε προσωπικό στοίχημα του επιχειρηματία.

Η ΚΑΛΟ θεμελιώνεται πάνω σε βασικές αξίες, οι οποίες προάγουν το συλλογικό καλό και εκτείνεται σε ποικίλους τομείς δραστηριοποίησης της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Προσβλέπει στην οικονομική και κοινωνική ανάταση και ειδικότερα στην ενδογενή ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών με έναν χαρακτήρα βιώσιμο, προωθώντας στρατηγικές που στοχεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας και πόρων.

Παράλληλα, στοχεύει στην ανάδειξη πρακτικών κοινωνικής αλληλεγγύης ενισχύοντας τοιουτοτρόπως την συνεκτικότητα και την ενίσχυση του παραγωγικού κεφαλαίου. Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώκει την εργασιακή ενσωμάτωση μέσω της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης εντάσσοντας στους κόλπους της, τις ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Συνεπώς, η κοινωνική οικονομία αφιερώνεται στην προσπάθεια άμβλυνσης κοινωνικών ανισοτήτων και θέτει στο επίκεντρο τα προβλήματα του πολίτη έναντι του μονομερούς ιδιωτικού κέρδους.

Η γενικότερη αντίληψη που αναδύεται από τους στόχους και τη δράση της κοινωνικής οικονομίας τροφοδοτεί και ενισχύει την θεμελίωση, την ανάπτυξη και την εμβάθυνση της συμμετοχικής δομής της κοινωνίας. Αποτελεί την πεμπτουσία της δημοκρατικής ιδέας καθώς δεν περιορίζεται στο εκλογικό δικαίωμα, ενεργητικό ή παθητικό, αλλά μετουσιώνει σε απτή πραγματικότητα τις αξίες και τα ιδεώδη της ενισχύοντας τη συμμετοχή και την ευαισθητοποίηση προς τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

Για να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο δράσης ώστε να αναπτυχθεί η κοινωνική οικονομία θεωρείται αδήριτη ανάγκη να νομοθετηθεί. Η ύπαρξη ενός σύγχρονου, ευέλικτου νομοθετικού πλαισίου είναι σε θέση να εξοβελίσει προβλήματα διαδικαστικού και τεχνικού χαρακτήρα.

Ο πρώτος νόμος που θεσπίστηκε για την εμφάνιση της κοινωνικής οικονομίας ήταν ο Ν. 2646/1998 με την δημιουργία προστατευόμενων παραγωγικών εργαστηρίων στα οποία τουλάχιστον τα 3/5 των εργαζομένων ήταν άτομα με ειδικές ανάγκες. Ακολούθως, ο Ν. 2716/1999 δημιούργησε τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης με στόχο «την κοινωνικο-οικονομική ενσωμάτωση και επαγγελματική ένταξη των ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, την θεραπεία και την κατά το δυνατό οικονομική αυτάρκειά τους».

Στη συνέχεια, το 2011, ο Ν.4019/2011 «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις» εισήγαγε την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση που είναι σήμερα ο πιο διαδεδομένος φορέας κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα με ποσοστό 72% επί του συνόλου των φορέων (σύμφωνα με την Έκθεση για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία στην Ελλάδα).

Το 2016 έγινε αντικατάσταση του τότε ισχύοντος νόμου με τον Ν.4430/2016. Ειδικότερα, ο παρών νόμος στοχεύει: «Στη διάχυση της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας σε όλους τους δυνατούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας και τη στήριξη και την ενίσχυση των παραγωγικών εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης και της συλλογικής κοινωνικής επιχειρηματικότητας».

Το κέρδος σε έναν φορέα ΚΑΛΟ δεν αποτελεί αυτοσκοπό, ούτε πρωτεύον κίνητρο καθώς επανεπενδύεται στο βωμό ανώτερων συλλογικών σκοπών. Αποτελεί, βέβαια, πρόκληση η οικονομική βιωσιμότητα των εγχειρημάτων μετά το πέρας του έργου τους, αλλά και η δικτύωση για την απεξάρτηση των εγχειρημάτων της ΚΑΛΟ από επιδοτήσεις, δανεισμό και το υπάρχον σύστημα παραγωγής και διανομής προϊόντων, καθώς και η διασύνδεσή τους με τα κοινωνικά κινήματα. Προτάσεις πάνω σε αυτές τις προκλήσεις έδωσε το 1ο Φεστιβάλ συνεργατισμού CoΟpen Air Festival για τη δικτύωση των συνεργατικών εγχειρημάτων, στο ανακτημένο εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ στη Θεσσαλονίκη. Το Κράτος οφείλει παρά ταύτα να λειτουργήσει μέσω της ουσιαστικής του θεσμικής σύμπραξης ως αρωγός και να βρίσκεται σε συνεργασία με τα εγχειρήματα της ΚΑΛΟ.

Με μια μακροπρόθεσμη οπτική, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δεν περιορίζεται μόνο στην δημιουργία θέσεων εργασίας, ως μια προτεραιότητα για την αντιμετώπιση της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Δημιουργεί μια ευρύτερη στρατηγική για μια πιο παραγωγική, βιώσιμη και υπεύθυνη οικονομία, μέσα από την αυτοδιαχείριση στην παραγωγή και στις αποφάσεις. Η ΚΑΛΟ αποτελεί, εν τέλει, μια πρόκληση για μια νέα στροφή στην οικονομική και κοινωνική προοπτική. Η αξιοποίηση της οφείλει να αποτελέσει κεντρικό σημείο στην στρατηγική της Ελλάδας του αύριο.